Վալանսի դպրոցաշինութեան ի նպաստ դրամահաւաքի նախաձեռնութիւնը առիթ կ՚ընծայէ վերանայելու թէ մեր հասարակութեան մեծամասնութիւնը ի՞նչքանով ընդունակ է ըմբռնելու իր կոչումը, արժեւորելու տնտեսական ղեկավարութեան դրութիւնը, որմէ կախեալ է ներհամայնքային ծրագրերու իրագործումը։
Ինչ որ յստակ է այսօր, մեր հասարակութիւնը ի վիճակի չէ հասկացողութիւնը ունենալու հաւաքական եղանակով տնտեսավարելու իր համայնքային գործերը, ապահովելու համար գոյութիւնը հոգեմտաւոր արժէքներուն (լեզու, պատմութիւն, մշակոյթ, քաղաքականութիւն, եւ այլն…) այլ խօսքով պապենական իր քաղաքակրթութեան՝ որուն ժառանգորդն է։
Իսկ ի՞նչ պէտք է հասկնալ տնտեսավարութեան հաւաքական եղանակ ըսելով…
Այն որ հասարակութեան մեծամասնութիւնը, առանց ստիպողութեան, իր կարողութեան չափով, մեծ թիւով, լայն մասնակցութիւն կը բերէ ներազգային ծրագրի մը իրագործման։
Արդեօք մեր հասարակութիւնը մի՞շտ ալ ի վիճակի չէ եղած հասկացողութիւնը ունենալու հաւաքականօրէն տնտեսելու իր ծրագրերը։ Պատասխանը չի կրնար ըլլալ միանշանակ։ Հասկացողութիւնները ենթակայ են նաեւ արտաքին շրջապատի ազդեցութեան։ Օրինակ այն ընկալումները որ միլլէթը ունէր Օսմանեան Սահմանադրութեամբ ներհայկական իր կեանքը տնտեսելու, չի՛ կրնար միեւնոյնը ունենալ այն երկիրներուն մէջ ուր ընկերային շրջապատը տարբեր է իր օրէնսդրութեամբ։ Ֆրանսայի պարագան ցայտուն օրինակ մըն է, տեղին է յիշել որ “համայնք” հասկացողութիւնը կիրարկելի չէ ֆրանսական օրէնսդրութեամբ։ Թոյլատրելին, Ֆրանսայի մէջ Associatif-Ընկերակցական ռեժիմն է, որ բնականօրէն իր ազդեցութիւնը կը գործէ տնտեսավարութեան եղանակին վրայ, հաւաքականի ըմբռնումը հատելով անհատականին հաշւոյն։
