Գարեգին Բ կաթողիկոսի հրաժարականի պահանջներն ուժգնանում են։ Եկեղեցական որոշ շրջանակներ փորձում են գլխավորել այդ պահանջը, սակայն, բացի կաթողիկոսի անձի փոփոխության պահանջից, այդ շրջանակները եկեղեցու բարեփոխումների խնդիր հանրությանը չեն ներկայացնում։ Վաղուց հանրության շրջանում նույնպես նման պահանջներ են հնչում, բայց արդյո՞ք հանրության և «ընդդիմադիր» եկեղեցականների դրդապատճառները նույնն են։

««Նոր Հայաստան, նոր Հայրապետ» ազգային-եկեղեցական շարժումը» հայտարարություն է տարածել, որում ասվում է․ «Երևանի Սուրբ Աննա և Սուրբ Կաթողիկե եկեղեցիների բակում՝ կաթողիկոսի երևանյան նստավայրի դիմաց բողոքի ակցիա կանեն եկեղեցականները»։

Նույն «շարժումը» մեկ այլ կոչ է տարածել, որտեղ ներկայացնում է Գարեգին Բ-ի հրաժարականի «գաղափարական» պատճառները․ «Չկարողացաք հայրական խրատով դաստիարակել և կարգի հրավիրել պետության ղեկին հայտնված անօրեն իշխանավորներին։ Երկիրը հանձնեցիք աղանդավորներին, միասեռականներին, աթեիստներին, պատեհապաշտներին․․․»։

«Նոր Հայաստան, նոր Հայրապետ նախաձեռնություն»-ը ապրիլին «Նոր Հայաստան» կարգախոսով տեղի ունեցած շարժման արժեքները ընկալել է որպես «աղանդավորների, միասեռականների, աթեիստների, պատեհապաշտների»-ի դեմ պայքար։

XIX և XX-րդ դարի սկզբին Հայ եկեղեցում ձևավորվել էր բարենորոգչական շարժում։ Այն նախաձեռնել էին փայլուն կրթություն ստացած ու բարձր մտավոր ունակություններով եկեղեցականներ, որոնց շրջանում կային ազդեցիկ դեմքեր՝ Մաղաքիա Օրմանյանը, Կարապետ Տեր-Մկրտչյանը, Գարեգին Հովսեփյանը, Բաբկեն Կյուլեսերյանը, Թորգոմ Գուշակյանը, Երվանդ Տեր-Մինասյանը։ Նրանք լուրջ գիտնականներ և աստվածաբաններ էին, որոնք փորձում էին բարեփոխել եկեղեցին։

Այսօր եկեղեցում նման շարժում չկա։ Մի քանի բացառություններով` Էջմիածինն աստվածաբանական և գիտական մտքի անապատ է։

Պատահական չի, որ ինչպես Հայաստանի շատ ոլորտներում, առաջնայինը կլանային և նյութական շահերն են, որոնք գուցե ավելի ցայտուն են դրսևորված «Աստծո Տանը»։ Հեղափոխական վիճակից օգտվողների թիվը շատացել է, նաև` Էջմիածնում։ Խնդիրը Գարեգին Բ կաթողիկոսի հրաժարականի հարցը չէ, որի հանդեպ կա բացասական հանրային կարծիք, այլ այն, որ անձերի փոփոխությունը պետք է հիմնավորվի եկեղեցական բարեփոխումների կոնկրետ ծրագրերով։ Հակառակ դեպքում անձերի փոփոխությունը կարող է է´լ ավելի սրել իրավիճակը։

Իսկ որո՞նք են այն մարտահրավերները, որոնք պետք է եկեղեցում իշխանափոխության հիմք դառնան։

Հայաստանյայց Առաքելական եկեղեցու արդի մարտահրավերները

XIX դարի վերջում և XX դարում կաթոլիկ եկեղեցին սուր քննադատության թիրախում էր, որի հիմնական կետերը սոցիալական ու ազգային խնդիրներն էին: Եթե, օրինակ, Իտալիայում և Գերմանիայում եկեղեցին դիտարկվում էր որպես վերազգային կառույց, որը խոչընդոտում էր այդ երկրների վերամիավորմանը, ապա բանվորական շարժումների ու սոցիալիստական ուսմունքի տարածմանը զուգընթաց այն սկսեց ընկալվել որպես շահագործող դասակարգի գործիք: Կաթոլիկ եկեղեցին մեծ ջանքեր գործադրեց իրավիճակը փոխելու և եկեղեցու նոր սոցիալական ու քաղաքական հայեցակարգեր մշակելու համար:

Մոտավորապես նման իրավիճակում է հայտնվել Հայաստանյայց եկեղեցին: Երկրի քաղաքական ու սոցիալական կյանքի հանրային դիսկուրսի հիմնական առանցքը անարդարությունների մասին խոսակցություններն են՝ ընտրախախտումները, սոցիալական անարդարությունները, անվստահությունը դատական համակարգի ու առհասարակ արդարության հանդեպ և այլն: Այս պայմաններում եկեղեցու վերնախավը հանրային դիսկուրսում սկսել էր դիտարկվել որպես հասարակական լեգիտիմություն չունեցող համակարգի սպասավոր: Առանձին բարձրաստիճան հոգևորականներ կոռուպցիոն սկանդալների հիմնական հերոսներից են, ովքեր հայտվելով քննադատության կենտրոնում, այնուամենայնիվ, շարունակում են պաշտոնավարել:

Դրան նպաստում է նաև եկեղեցու բյուջեի փակ լինելն իր հետևորդների համար, ինչի պատճառով հանրային անվստահություն կա եկեղեցու վերնախավի նկատմամբ: Եկեղեցին պետությունից ստանում է հարկային արտոնություններ և արդեն վերածվել է խոշոր հարկատուի ու նյութական մեծ ունեցվածքի սեփականատիրոջ, սակայն եկեղեցու բյուջեի և ֆինանսական գործունեության ոչ թափանցիկ լինելն իր հերթին հանրային կասկածների համար հարուստ ենթահող է:

Մյուս կարևորագույն խնդիրը կրոնական ազատությունների հանդեպ վերաբերմունքն է: ՀՀ սահմանադրության և օրենսդրության հիմնարար դրույթներից է խղճի ազատության սկզբունքը, սակայն եկեղեցականների հրապարակային հռետորաբանության մեջ այդ սկզբունքը քննադատվում է: Ավելին՝ կրոնական ազատությունները դատապարտվում և ներկայացվում են իբրև հակազգային, ինչը լուրջ խնդիր է առաջացնում սահմանադրականության և օրինականության մասին հանրային ընկալումներում: Կրոնական ազատությունների դեմ բացեիբաց հանդես գալով` եկեղեցին փորձում է օրենքից դուրս դնել մյուս կրոնական կազմակերպություններին՝ նրանց որակելով որպես «աղանդ» և «ապազգային» կառույցներ:

Եկեղեցու բարեփոխումները, որոնք կարևոր են նաև պետության և հասարակության համար, կարելի է այսպես ձևակերպել․

ա/ հրաժարվել ազգի և կրոնի նույնականացման դրույթից,

բ/ ձևակերպել եկեղեցու պաշտոնական վերաբերմունքը կրոնական ազատությունների իրավունքի առնչությամբ, որը կհամապատասխանի ՀՀ սահմանադրությանն ու Հայաստանի ստանձնած միջազգային պարտավորություններին,

գ/ սկսել երկխոսություն այլ կրոնների, հարանվանությունների ու կոնֆեսիաների պատկանող հայկական համայնքների հետ՝ ներազգային համերաշխության և փոխօգնության մթնոլորտ ձևավորելու համար,

դ/ պատրաստել սեփական սոցիալական հայեցակարգը՝ հստակ արտահայտելով սոցիալական արդարության, սեփականության իրավունքի, ընտանիքի, միայնակ մայրերի և հանրային օրակարգի հանգուցային այլ խնդիրների վերաբերյալ եկեղեցու տեսակետները,

ե/ ձևակերպել եկեղեցի-պետություն համագործակցության հայեցակարգը,

զ/ հրապարակել և իր հետևորդներին ներկայացնել եկեղեցու բյուջեն, տարեկան ծախսերը, գույքի և ունեցվածքի, տնտեսվարող կառույցների ցանկերը, եկեղեցու բանկային հաշիվներն ու նվիրատվությունների մասին հանգամանալի հաշվետվությունները:

Արդյո՞ք մենք կլսենք եկեղեցական «ընդդիմադիր» շրջանակներից նման պահանջներ։ Համենայն դեպս հիմա դա դժվար է պատկերացնել։