Նկատի առնելով քրիստոնեայ աշխարհում լայնօրէն տարածում գտած քրիստոսաբանական մի շարք հարցերի երկկողմանի թերհասկացողութիւնները եւ հակառակութիւնները` պիտի ջանամ այս փոքրիկ ուսումնասիրութեամբ յստակութիւն սփռել եւ փարատել փոխադարձ սին մեղադրանքները: Ուսումնասիրելիք հարցերը շատ են, իսկ ուսումնասիրողները` քիչ: Անցեալին եղել են եկեղեցական բարեկարգումներին վերաբերող ուսումնասիրութիւններ, սակայն ես, լինելով անկախութեան սերունդ, թերեւս այլ հայեացքով եմ տեսնում Հայ եկեղեցու բարեկարգումը, ինչը գնալով դառնում է անխուսափելի եւ հրատապ: Եւ ինչպէս ցաւալիօրէն ճիշդ նկատել է Հայ եկեղեցու երիցագոյն եկեղեցականներից Զարեհ Ծ. Վրդ. Պարոնեանը, «տգիտութիւնը այսօր անբուժելի հիւանդութիւն է մեր Ուղղափառ Առաքելական եկեղեցում»:

Ընդունուած է «Ուղղափառ ընտանիքի» եկեղեցիները բաժանել երկու խմբի՝ քաղկեդոնական եւ նախաքաղկեդոնական (հակաքաղկեդոնական) եկեղեցիների։ Առաջին խումբը կոչւում է Արեւելեան Ուղղափառ եկեղեցիներ, որոնց թուին են պատկանում Յոյն, Ռուս, Սերբ, Վրաց, Ռումին եւ մնացեալ քաղկեդոնական եկեղեցիները։ Երկրորդ խումբը կոչւում է Հին Արեւելեան Ուղղափառ եկեղեցիներ, որոնց թւում են՝ Հայ, Ղպտի, Ասորի, Մալանկարայ, Եթովպական նախաքաղկեդոնական եկեղեցիները։ Առաջին խմբի եկեղեցիները կոչւում են նաեւ երկաբնակ կամ դիոֆիզիտ եկեղեցիներ, իսկ երկրորդ խմբի եկեղեցիները կոչւում են նաեւ միութենաբնակ կամ միաֆիզիտ եկեղեցիներ։

Պէտք է նշել, որ ներկայումս միաբնակ կամ մոնոֆոզիտ եկեղեցիներ չկան։ Միաբնակութիւնը կամ մոնոֆիզիտիզմը մերժուել եւ նզովքի տակ է դրուել քրիստոնէական բոլոր եկեղեցիների կողմից սկսած 5-րդ դարից ՝ որպէս Եւտիքէսի առաջ քաշած հերետիկոսութիւն։ Կցուած յօդուածներում տրւում են նաեւ որոշ մանրամասներ այս թեմայի հետ կապուած։ Աւելացնեմ, որ քաղկեդոնական են նաեւ Կաթողիկէ եկեղեցին եւ բողոքական խմբաւորումները:

Ինչպէս գիտենք, քաղկեդոնական եկեղեցիների դաւանանքը հիմնուած է Լեւոն Պապի տումարի յայտնի բանաձեւի վրայ. «Մի Քրիստոս յերկուս բնութիւնս: Երկու բնութիւնք եկեալ առ իրեարս ի մի անձնաւորութիւն» : Մինչդեռ նախաքաղկեդոնական եկեղեցիները իրենց քրիստոսաբանական ձեւակերպումներում կառչած են մնում Տիեզերական Հայրեր Սբ.Աթանաս Աղէքսանդրացու («Քրիստոս յերկուց բնութեանց միացեալ») եւ Սբ. Կիւրեղ Աղէքսանդրացու («Մի (այսինքն` «յերկուց բնութեանց մի» – խմբ.) է բնութիւն Բանին Աստուծոյ մարմնացելոյ») դաւանաբանական բանաձեւումներից:

Քաղկեդոնականներին (ուղղափառ, կաթողիկէ) չի կարելի համարել հերետիկոսներ, քանի որ դա իրականութեան խեղաթիւրում է՝ քաղկեդոնականութիւնը կարծելով նեստորականութիւն։ Նեստորականութիւնը մերժուել եւ նզովուել է ինչպէս քաղկեդոնական, այնպէս էլ` նախաքաղկեդոնական եկեղեցիների կողմից 431 թ. Եփեսոսի տիեզերաժողովով` իբրեւ հերետիկոսութիւն: Նախաքաղկեդոնական եկեղեցիներն իրենց հերթին լաւ պէտք է ուսումնասիրեն քաղկեդոնականութեան կնճռոտ հարցը՝ ուղղելու անցեալի կոշտ կեցուածքը այս հարցում։

Երկուստէք սխալ հասկացողութիւններ եւ թիւրիմացութիւններ են եղել դարեր ի վեր, որոնք պատճառ են հանդիսացել եկեղեցիների պառակտման եւ փոխադարձ նզովքների։ Մինչդեռ երկու կողմերի աստուածաբանական գրուածքները ցոյց են տալիս, որ ո՛չ քաղկեդոնականներն են նեստորական, այսինքն՝ հերետիկոս, ինչի մէջ յանիրաւի մեղադրել է Հայոց եկեղեցին, ո՛չ էլ Հայ եկեղեցին է եւտիքական, այսինքն՝ հերետիկոս, ինչի մէջ յանիրաւի մեղադրել են քաղկեդոնական եկեղեցիները։ Իրականում, երկու կողմն էլ նոյն Քրիստոսին են դաւանում։

Մնացած տարբերութիւնները քաղաքական, վարչական, բանասիրական եւ ոչ աստուածաբանական բնոյթի են, որոնք շղարշուած են քրիստոսաբանութեան քօղով, ինչպէս մեկնաբանում է երջանկայիշատակ Գարեգին Ա կաթողիկոսը իր «Միաբնակության հարցը» խորագիրը կրող հարցազրոյցում, նաեւ` «Քաղկեդոնի ժողովը եւ Հայ եկեղեցին» ստուարածաւալ գրքում` տպագրուած հայերէն թարգմանութեամբ 2012 թ. Նիւ Եօրքում եւ Լոնդոնում: Մի մասն էլ բառախաղի է նմանւում՝ «երկու բնութիւն» եւ «մի բնութիւն» ձեւակերպումներով, որոնք, առանձին վերցրած, թերի են։ Արդարեւ, հարիւրամեակներ ձգուող քրիստոսաբանական վէճերի ժամանակ հեռացաւ Քրիստոս, մնացին վէճերը, ուրախացաւ սատանան:

Այսօր պէտք է Հայ եկեղեցին դուրս գայ իր կղզիացած ու կաղապարուած վիճակից եւ նոր եռանդով շարունակի աստուածաբանական երկխօսութիւնները քրիստոնէական միւս եկեղեցիների հետ։ Ժամանակը փաստեց, որ Հայ եկեղեցու ինքնամեկուսացումը խիստ բացասաբար ազդեց նրա կենսունակութեան վրայ, որը նրան դարձրեց «ազգային եկեղեցի» ՝ կտրելով քրիստոնէական եկեղեցիների մեծ ընտանիքներից:

Իսկ աստուածաբանական եւ եկեղեցաբանական իմաստով սխալ է «ազգային եկեղեցի» հասկացութիւնը՝ հակասուրբգրային լինելու պատճառով, քանի որ Քրիստոսի եկեղեցու առաքելութիւնը համամարդկային է, վերազգային, որը դուրս է որեւէ ազգի նեղ սահմաններից: Եկեղեցին կարող է լինել ազգապահպան, բայց ոչ` ազգային:

Եթէ հայ եկեղեցին Արեւելեան Ուղղափառ եկեղեցի է, ապա առնուազն անհասկանալի է ոմանց այն պնդումը, թէ՝ «Հայ եկեղեցու դաւանորդներն ուղղափառ չեն». այդ դէպքում ի՞նչ են՝ կաթողիկէ՞, բողոքակա՞ն, թէ՞ կայ քրիստոնէութեան մի ուրիշ ուղղութիւն։ Պարզապէս պէտք չէ շփոթել աստուածաբանական զանազան եզրերը իրար հետ, եւ «ուղղափառ» եզրոյթը հոմանիշ դիտել յունադաւանութեան, իսկ «կաթողիկէ» եզրոյթը` լատինադաւանութեան։ «Ուղղափառութիւն» աստուածաբանական եզրոյթի սահմանումը եւ ընկալումը միանշանակ չէ քրիստոնեայ աշխարհում։

Որպէս կանոն, «ուղղափառ» ասելով հասկանում ենք ուղիղ հաւատքի տեր մարդուն, իսկ «կաթողիկէ» ասելով` ընդհանրական հաւատք ունեցողին, ինչպէս Նիկիական դաւանութեան հանգանակում են խոստովանում «Մէկ, Ընդհանրական (Կաթողիկէ), Առաքելական (Առաքելահիմն) Սուրբ Եկեղեցի»: Ինչ խօսք, եկեղեցու համար բաւարար չէ ժառանգել ուղղափառ հաւատքը, այլ անհրաժեշտ է այն դաւանել, պահել, ապրել եւ փոխանցել: Միաժամանակ, «առաքելական» տիտղոսը Հայ եկեղեցու մենաշնորհը չէ, որքան էլ այն կոչուի Հայ Առաքելական եկեղեցի։ «Առաքելական» կամ առաքելահիմն են բոլոր աւանդական եկեղեցիները՝ թէ՛ Կաթողիկէ եւ թէ՛ Ուղղափառ եկեղեցիները։ «Առաքելական» լինելը քրիստոնէական ուղղութիւն չէ։

Այն նշանակում է Քրիստոսի 12 առաքեալների կամ 72 աշակերտների կողմից քրիստոնեական համայնքների հիմնադրուած լինելու հանգամանքը, առաքելական քարոզչութեան եւ նուիրապետութեան յաջորդականութիւնը: Քրիստոնէական երեք ուղղութիւններ կան, որոնցից երկուսը աւանդական են (ուղղափառ, կաթողիկէ), վերջինը հերձուածողական է (բողոքականութիւնը): Սուրբ Հայրերից մէկն ասել է, որ Ճշմարիտ Եկեղեցին սխալ հոսանքին հակառակ ընթացողն է, որով եւ ցոյց է տալիս, որ կենդանի է:

Ինչ վերաբերում է «միաբնադաւանութեան» կամ «միաբնակութեան» բառերին, որոնք երբեմն կիրառւում են Հայ եկեղեցու պարագային, այստեղ հայոց լեզւում թարգմանական սխալ կայ։ Սուրբ Կիւրեղի ուսմունքը, որն ընկած է նաեւ Հայ եկեղեցու քրիստոսաբանութեան հիմքում, կոչւում է միաֆիզիտ վարդապետութիւն (μία φύσις τοῦ θεοῦ λόγου σεσαρκωμένη), որ հայերէնում պէտք է թարգմանուի «միութենաբնակ» եզրոյթով, իսկ սխալմամբ թարգմանուած «միաբնակ» (այստեղից էլ՝ «միաբնադաւան») եզրոյթը պատկանում է մոնոֆիզիտ վարդապետութեանը, որ Եւտիքէսի առաջ քաշած հերետիկոսութիւնն է։

Հայ եկեղեցին միաբնակ=միաբնադաւան=մոնոֆիզիտ չէ, այլ՝ միութենաբնակ=միաֆիզիտ, որը պատկանում է Հին Արեւելեան Ուղղափառ (նախաքաղկեդոնական) եկեղեցիների խմբին։ Ուստի մի՛ զարմացէք, եթէ ինչ-որ տեղ կարդաք «Հայ Առաքելական Ուղղափառ եկեղեցի», ինչպէս կարդում ենք «Եթովպական Ուղղափառ եկեղեցի» կամ «Ղպտի Ուղղափառ եկեղեցի»: Թարգմանական սխալը, սակայն, չի ազդել Հայ եկեղեցու ժողովների որոշումների վրայ, քանի որ նոյն ժողովների աստուածաբանական ձեւակերպումներից երեւում է, որ այն («միաբնակ» սխալ թարգմանութիւնը) ընկալուել է միաֆիզիտ իմաստով (հաւանաբար չեն գտել ճշգրիտ թարգմանութիւնը կամ էլ չեն անդրադարձել սխալ թարգմանութեանը):

Այլ «միաբնակ» սխալ թարգմանութիւնը գայթակղութիւն է հանդիսացել քաղկեդոնական եկեղեցիների համար, որոնք յիշեալ եզրոյթն («միաբնակ») ընկալել են իր ուղիղ՝ մոնոֆիզիտ իմաստով, ինչը Եւտիքէսի առաջ քաշած հերետիկոսութիւնն էր։ Ճիշտ այնպէս, ինչպէս քաղկեդոնականութեան «երկու բնութիւն» արտայայտութիւնը գայթակղութիւն է եղել նախաքաղկեդոնական եկեղեցիների համար, որոնք դրա մէջ տեսել են թաքնուած նեստորականութիւն: Միաբնակ եւ մոնոֆիզիտ բառերը ոչ թէ հոմանիշներ են, այլ միեւնոյն բառի թարգմանութիւնն է, առաջինը՝ հայերէն լեզուով, իսկ երկրորդ՝ յունարէն լեզուով։ Միաբնադաւանը այն անձն է, ով դաւանում է միաբնակ, այսինքն՝ մոնոֆիզիտ հերետիկոսութիւնը։

Միաֆիզիտ եւ միութենաբնակ բառերը դարձեալ ոչ թէ հոմանիշներ են, այլ միեւնոյն բառի թարգմանութիւնն է, առաջինը՝ յունարէն, իսկ երկրորդը՝ հայերէն լեզուով: Այդ պատճառով էլ ոչ քաղկեդոնական՝ միաֆիզիտ (=միութենաբնակ) եկեղեցիները, այդ թւում Հայ եկեղեցին, դարեր շարունակ համարուել են ոչ ուղղափառ՝ հերետիկոսական եկեղեցիներ՝ մոնոֆիզիտ (=միաբնակ) հերետիկոսութեան մէջ սխալմամբ մեղադրուելով (թիւրիմացութիւնը գալիս է լեզուական սխալից):

Այս բոլորը ընդամէնը բառախաղ եւ ժամավաճառութիւն է` չընդունելու համար, որ Հայ եկեղեցու քրիստոսաբանութիւնն ուղղափառ է: Եթէ կան մարդիկ, որ այդքան համոզուած են, թէ «միա ֆիզիս» արտայայտութիւնը թարգմանւում է ոչ թէ “единая природа” (միաւորեալ մի բնութիւն), այլ` “одна природа” (մի բնութիւն) կամ “единая сложная природа” (բաղադրեալ մի բնութիւն), ինչը ճշմարտութեան աղաւաղում է, ապա ստացւում է, որ Սբ. Կիւրեղ Աղէքսանդրացին, օգտագործելով «միա ֆիզիս» (μία φύσις τοῦ θεοῦ λόγου σεσαρκωμένη) քրիստոսաբանական դրոյթը, դաւանում է, որ Քրիստոս ունի եզակի մէկ (одна) կամ բաղադրեալ մէկ (единая сложная) բնութի՞ւն: Այս երկու տեսութիւններն էլ հերետիկոսութիւն են: Իսկ մի՞թէ քաղկեդոնական եկեղեցիները չեն ընդունում Սբ. Կիւրեղին` որպէս ուղղափառ եւ տիեզերական վարդապետ:

Մինչդեռ իրականում, այս արտայայտութեամբ Սբ. Կիւրեղը շեշտում է Աստուծոյ մարմնացած Բանի` Քրիստոսի բնութիւնների միութիւնը: Երկու բնութիւններ կարելի է ասել նախքան մարդեղութիւնը: Մարդեղութիւնից յետոյ, երբ աստուածային եւ մարդկային բնութիւնները կատարելապէս եւ անմնացորդ կերպով միաւորւում են, այլեւս չի կարող լինել երկու անջատ բնութիւններ, ոչ էլ կարող է լինել պարզ մէկ (одна) բնութիւն, քանի որ բնութիւններից ոչ մէկը տարրալուծուած չէ միւսի մէջ, կամ էլ` երկու բնութիւնները ձուլուած չեն իրար հետ, որի արդիւնքում առաջ գայ մի նոր` բաղադրեալ մէկ (единая сложная) բնութիւն:

Այլ միաւորեալ մէկ բնութիւն (μία φύσις = единая природа) ասելով` հասկանում, դաւանում եւ խոստովանում ենք Քրիստոսի մէջ երկու` աստուածային եւ մարդկային բնութիւնների անխառն, անշփոթ, անբաժանելի եւ անայլայլելի կատարեալ միաւորումը: Այսպէս` Քրիստոս կատարեալ (= 100 %) Աստուած եւ կատարեալ (= 100 %) Մարդ է միաժամանակ. այլ խօսքով` Աստուածամարդ: Այս ամէնից յետոյ որեւէ մեղադրանք, ուղղուած Հայ եկեղեցու ուղղափառ քրիստոսաբանութեանը, զրպարտութիւն է, յերիւրանք եւ նախանձի ու տգիտութեան դիտաւորութիւն:

Սիմէօն Երեւանցի կաթողիկոսի հեղինակած «Պարտավճար» գրքի 12-13 էջերում կարող էք տեսնել այն նոյն բացատրութիւնը, ինչը որ վերեւում ես կատարել եմ: Սա լաւագոյնս լուսաբանում է տիտղոսաթերթի ընդգծուած «միաբնադաւան» բառը` ըստ ուղղափառ հասկացողութեան: Ներկայիս քաղկեդոնական որոշ աստուածաբաններ, ուսումնասիրելով ոչ քաղկեդոնական, այսինքն՝ միաֆիզիտ (եւ ոչ թէ՝ մոնոֆիզիտ) քրիստոսաբանութիւնը, որեւէ հակասութեան չեն հանդիպում ուղղափառ (քաղկեդոնական) քրիստոսաբանութեան հետ: Ցաւօք, մինչ օրս Հայ եկեղեցին եւս միակողմանի, հետեւաբար՝ կանխակալ մօտեցում է ցուցաբերում քրիստոսաբանական այս կնճռոտ հարցում:

Ես մի առիթով անդրադարձել եմ այս տիտղոսաթերթի վրայ ընդգծուած «միաբնադաւան» բառեզրին: Ուսումնասիրելով Հայ եկեղեցու Սուրբ Հայրերի աստուածաբանական, մասնաւորապէս` քրիստոսաբանական գրուածքները` այնտեղ երբեւէ չենք հանդիպում այն ուսմունքին, որ Քրիստոս ունի միայն մէկ բնութիւն: Այս տեսութիւնը առաջ քաշեցին տարբեր հերետիկոսներ, ինչպէս Արիոսը, որ ասաց, թէ Քրիստոս միայն մարդ է եւ ունի մէկ` սոսկ մարդկային բնութիւն, որի պատճառով Քրիստոսի Եկեղեցին Նիկիոյ տիեզերական ժողովով նզովեց Արիոսին եւ նրա հերետիկոսութիւնը: Նաեւ Եւտիքէսը դաւանեց մէկ բնութիւն` ասելով, որ Քրիստոս միայն Աստուած է եւ ունի մէկ` սոսկ աստուածային բնութիւն, որի մէջ կլանուած եւ տարրալուծուած է մարդկային բնութիւնը, ինչը այլեւս գոյութիւն չունի, ինչպէս մէկ կաթիլ մեղրը` ովկիանոսում:

Եւտիքէսին ու նրա հերետիկոսութիւնը եւս նզովելով մերժեց Քրիստոսի Եկեղեցին: Ինչպէս նշեցինք, Եւտիքէսի միաբնակութեան հերետիկոսութիւնը օտար տերմինով կոչւում է «մոնոֆիզիտ» վարդապետութիւն: Հայ Եկեղեցին երբէք չի եղել եւ չի ընդունել եւտիքէսեան այս մոլորութիւնը: Եթէ Հայ եկեղեցու համար տեղ-տեղ գործածւում են «միաբնակ» եւ «միաբնադաւան» աստուածաբանական եզրերը, ապա պէտք է դրանք բացատրուեն ուղղափառօրէն, որպէսզի չշփոթուեն Եւտիքէսի «մոնոֆիզիտ=միաբնակ» տերմինի եւ մտայնութեան հետ:

Այս շփոթից խուսափելու համար ինքս կողմ եմ Հայ եկեղեցու պարագային առհասարակ չգործածել «միաբնակ» եւ «միաբնադաւան» եզրերը: Աւելի ճշգրիտ եւ յստակ կը լինէր, եթէ դրանց փոխարէն կիրառուէր «միութենաբնակ» բառը, ինչը հարազատ թարգմանութիւնն է Սուրբ Կիւրեղ Աղէքսանդրացու գործածած «միա ֆիզիս» (եւ ոչ թէ` «մոնո ֆիզիտ») արտայայտութեան` μία φύσις τοῦ θεοῦ λόγου σεσαρκωμένη  («Մի է բնութիւն Բանին Աստուծոյ մարմնացելոյ»): Ռուսերէն թարգմանութիւնը կը լինի` единая природа Бога Слова воплощённая, այլ ոչ թէ` одна природа Бога Слова воплощённая: Այսինքն` «միա» բառը հին յունարէնում նշանակում է ոչ թէ «եզակի մէկ», ինչպէս` «մոնո» -ն, այլ` «միաւորեւալ մէկ = երկուսի միութիւն»: Ինչպէս, օրինակ, մարդը բաղկացած է մարմնից եւ հոգուց: Սրանք առանձին բնութիւններ են, սակայն երբ միաւորւում են մարդու մէջ, այլեւս հանդէս չեն գալիս որպէս «երկու անջատ բնութիւններ», ոչ էլ` որպէս ,պարզ մէկ բնութիւն» կամ «բաղադրեալ մէկ բնութիւն», այլ` «միաւորեալ մէկ բնութիւն»` μία φύσις, որը ոչ եզակի մէկ է, ոչ էլ` անջատ երկու:

Հայ եկեղեցին խոստովանում է, որ Յիսուս Քրիստոս կատարեալ Աստուած եւ կատարեալ Մարդ է, ով ունի միաւորուած մէկ` աստուածամարդկային բնութիւն, որը միաւորութիւնից յետոյ ոչ սոսկական մէկ բնութիւն է եւ ոչ էլ` երկու անջատ բնութիւններ: Այլ խօսքով` Տէր Յիսուսի աստուածային եւ մարդկային բնութիւնները միաւորուած են անխառն, անշփոթ, անայլայլելի եւ անբաժանելի կերպով: Դաւանում ենք մէկ Տէր Յիսուս Քրիստոս` Որդի Աստուծոյ, որ Սուրբ Կոյս Մարիամից ծնուեց որպէս Մարդացած Աստուած, որի պատճառով էլ Տիրամօրը խոստովանում ենք Աստուածածին եւ Աստուածամայր: Կա՛մ տեղի չի ունեցել կատարեալ միաւորութիւն, ուստի եւ` Մարդեղութեան խորհուրդը նոյնպէս անկատար է, որի հետեւանքով էլ` առկայ են երկու անջատ բնութիւններ, կա՛մ էլ` տեղի է ունեցել կատարեալ միաւորութիւն, ուստի եւ` Մարդեղութեան խորհուրդը նոյնպէս կատարեալ է, որի հետեւանքով էլ առկայ են ոչ թէ երկու անջատ բնութիւններ, այլ` երկու բնութիւնների միութիւն = միաւորեալ մէկ բնութիւն:

Ոչ թէ երկու բնութիւններից առաջացաւ մի նոր բնութիւն, այլ Մարդեղութեան խորհրդով տեղի ունեցաւ կատարեալ միաւորութիւն երկու բնութիւններից (այլ ոչ թէ` երկու բնութիւններում): Այդ պատճառով էլ Քրիստոս կոչւում է նաեւ Աստուածամարդ` Θεάνθρωπος:

Ես ինքս կողմ եմ եկեղեցիների ճշմարիտ միութեան (ոչ թէ` կեղծ էկումենիզմին), քանի որ եկեղեցիների պատմական բաժանումը արհեստածին եւ քայքայիչ եմ համարում։ Սա նաեւ Սուրբ Գիրքն է պատգամում. «…Եւ պիտի լինի մի հօտ եւ մի հովիւ» (Յովհ. 10: 16): Սակայն դրա իրականացումը հնարաւոր է միայն Տիեզերական նոր ժողովով, որպէսզի եկեղեցիների միութիւնը կրի պաշտօնական եւ իրաւական բնոյթ։

Այդ ժամանակ պէտք է մէկ ընդհանուր դաւանական ձեւակերպում որդեգրուի, որը ընդունելի եւ կիրառելի կը լինի բոլոր եկեղեցիների կողմից։ Բայց դա պէ՛տք է արուի։ Աստուածաբանօրէն, մինչեւ չլինի դաւանական միութիւն, չի կարող լինել հաղորդութենական միութիւն, քանզի եկեղեցիների միութեան գրաւականը միեւնոյն ուղղափառ հաւատքի դաւանութիւնն է։ Էլ չեմ խօսում այն մասին, որ դեռ կան եկեղեցիներ, որոնք նզովք են կարդում իրենց ոչ դաւանակից եկեղեցիների համար։ Դրանցից մէկն էլ Հայ եկեղեցին է։ Նզովքի գոյութիւնն ինքնին արգելանք է Սուրբ Հաղորդութեան, քանի որ «նզովել» աստուածաբանօրէն նշանակում է «մերժելով կտրել-հեռացնել»: Ուրեմն, նախ նզովքը պէտք է վերցուի այն բանից յետոյ, երբ տուեալ եկեղեցիները գան հաւատքի «հաշտութեան», եւ ապա հնարաւոր կը լինի հաղորդութենական միութիւնը։ Ուղղափառ եւ Կաթողիկէ եկեղեցիները վերցրին իրենց փոխադարձ նզովքները տարիներ առաջ:

Ինչ խօսք, բոլոր առաքելահիմն եկեղեցիներում միեւնոյն Քրիստոս է պատարագւում Սուրբ Հաղորդութեան խորհրդի ժամանակ, եւ պարզ հաւատացեալը տարբերութիւն չի էլ դնում եկեղեցիների միջեւ, ուստի հարկ եղած դէպքում հաղորդւում է քրիստոնէական միւս եկեղեցիներից որեւէ մէկում։ Իրականում մէկ Հաւատք կայ, մէկ Մկրտութիւն, մէկ Տէր Յիսուս Քրիստոս, մէկ Ընդհանրական եկեղեցի, մէկ Փրկութիւն։ Դրանցից դուրս մարդկային գործօնն է գլուխ բարձրացնում՝ հաւատքի հետ կապ չունեցող դրդապատճառներով, ինչն էլ դուռ է բացում անցանկալի եւ քայքայիչ պառակտումների:

Վերջում ներկայացնում եմ Ռուս Ուղղափառ (քաղկեդոնական) եկեղեցու արդի խոշոր աստուածաբաններից Միտրոպոլիտ Իլարիոնի խօսքն այն մասին, որ Հայ եկեղեցին մոնոֆիզիտ, այսինքն՝ միաբնակ չէ, ինչի մէջ դարեր շարունակ հայ եկեղեցուն յանիրաւի մեղադրել են հէ՛նց քաղկեդոնականները։ Հիմա կարծես սխալն ուղղւում է։ Իսկ Մոսկուայի Ռուս ուղղափառ պատրիարքութեան պաշտօնական կայքէջում Հայ եկեղեցին ներկայացուած է “Армянская Православная Церковь”: Չմոռանամ աւելացնել, որ 1996 թ. Գարեգին Ա Սարգիսեան Ամենայն հայոց կաթողիկոսը դաւանաբանական համաձայնագիր է ստորագրել Կաթողիկէ եկեղեցու Սրբազան Քահանայապետ Յովհաննէս Պօղոս Բ Պապի հետ` փորձելով յաղթահարել քաղկեդոնականութեան կնճիռը: