Այսօր Հայ եկեղեցին հայտնվել է մի իրավիճում, որում հայտմվել է կաթոլիկ եկեղեցին սկսած 20-րդ դարի սկզբից։ Դա կապիտալի և հասարակ ժողովրդի հակասություններն են, որոնց եկեղեցիները պետք վերաբերմունք ձևավորեն։
Բոլոր ավանդական եկեցղեցիները խորը ճգնաժամի մեջ են, բայց ոչ այն պատճառով, որ հազարավոր հավատացյալները նրանցից երես են թեքում: Ճգնաժամի արմատը կապիտալիստական համակարգն է, որի հիմքում անհավասարությունն է, մարդկային էգոիզմն է, շահագործումը, ինչը քայքայում է քրիստոնեության հիմքերը։ Ըստ Պապ Ֆրանչեսկոյի, փողի կռապաշտությամբ փոխարինել է իսկական հավատքը: Փողի և Հիսուսի պատերազմը թեժանում է և կարծես թե հաղթանակը նոր կռապաշտության կողմն է:
Ֆրանսիական Մեծ հեղափոխությունը, հետագայում կաթոլիկ աշխարհում կապիտալիզմի հաղթանակը կաթոլիկ եկեղեցուն լուրջ խնդիրների առջև կանգնեցրեց: Եկեղեցու համար առանձնապես վտանգավոր էր դասակարգային պայքարը: Եթե եկեղեցին բացահայտ պաշտպաներ կապիտալիստներին, ինչպես նախորդ դարաշրջաններում ազնվականությանը, բանվորներն ամբողջությամբ կհայտնվեին սոցիալիստների ազդեցության տակ, որոնք աթեիստներ էին: Պիոս 9-րդ պապը (1846-1878) իր հայտնի կոնդակում գրում է, որ «19-րդ դարի ողբերգությունն այն է, որ եկեղեցին կորցրեց բանվոր դասակարգին»: Հարկավոր էր տալ սոցիալական թնջուկի լուծման սեփական տարբերակը: Ընդ որում, առանց հրաժարվելու մասնավոր սեփականության իրավունքից: Հարկավոր էր հասնել այն բանին, որ պայքարող դասակարգերի համաձայնությունը հիմնվի քրիստոնեական արժեքների վրա: Կաթոլիկ եկեղեցու սոցիալական ուսմունքի պատմաբանները հիշատակում են Լամենյեի (+1854), Օզանամի (+1853), Ֆ. Լե Պլեի (+1882), եպիսկոպոս Կետելերի (+1877) անունները:
Առաջարկվեց երկու մոտեցում՝ պահպանողական և լիբերալ: Պահպանողականներն անկյունաքար էին վերցրել ընտանեկան արժեքները և ձեռնարկատերերի կողմից աշխատավորների պատրոնաժի` հովանավորչության սկզբունքը: Լիբերալներն առաջարկում էին ստեղծել քրիստոնեական արհմիություններ, կոոպերատիվներ և փոխօգնության դրամարկղներ: Ամեն դեպքում խոսքը վերաբերում էր կորպորատիվ կարգին:
1878 թ.-ին պապ է ընտրվում Լևոն 13-րդը: 1882 թ. նա ստեղծում է հատուկ հանձնաժողով` սոցիալական հարցը քննարկելու համար: Հանձնաժողովի եզրակացությունների հիման վրա Լևոն 13-րդը 1891թ. մայիսի 15-ին հրատարակում է «Rerum novarum» («Նոր հովեր») էնցիկլը՝ կոնդակը:
Էնցիկլը դատապարտում է սոցիալիզմը և հայտարարում մասնավոր սեփականության անձեռնմխելիությունը՝ «սեփականությունը բնական օրենք է»: «…սոցիալիզմի գլխավոր հիմքը՝ ընդհանուր սեփականությունը, հարկավոր է լիովին մերժել, քանզի այն կվնասի հենց նրանց, որոնց համար օգտակար պետք է լիներ և հակասության մեջ մտներ մարդու բնական իրավունքների հետ, շփոթ առաջացնելով հասարակության մեջ: Հետևաբար, ձգտելով թեթևացնել ժողովրդական զանգվածների կյանքը` մենք պետք է ճանաչենք առաջին` անխախտելի սկզբունք հանդիսացող մասնավոր սեփականության անձեռնմխելիությունը: Միայն այդ դեպքում մենք կարող ենք սպեղանի փնտրել»:
Ի՞նչ «սպեղանի» էր առաջարկում Լևոն 13-րդը. «…Կապիտալը չի կարող առանց աշխատանքի, աշխատանքն՝ առանց կապիտալի: …Փոխադարձ համաձայնությունը ծնում է ներդաշնակություն և կարգ, անընդհատ պայքարը՝ խռովություն և վայրենացում: …Եկեղեցին ձգտում է հաշտեցնել հարուստներին և աղքատներին` յուրաքանչյուր դասակարգի հիշեցնելով իր պարտականությունների մասին, առանձնապես՝ արդարության: …առաջիններին կոչ է անում մեծահոգության, երկրորդներին՝ հնազանդության» (նույն տեղում, էջ 11-13): Բայց այդ համագործակցությունը զուտ բարոյական չէր, այլ` գործնական՝ հաստատությունների մակարդակով: Պետք է կազմակերպվեն քրիստոնեական արհմիություններ, փոխօգնության միություններ, խրախուսվեն կաթոլիկ ձեռնարկատերերի այն ջանքերը, որոնք ուղղված են բանվորների կենցաղը և աշխատանքային պայմանները բարելավելուն: Պետությունը չպետք է պասիվ լինի, այլ պետք է աջակցի նման հաստատություններին: Եկեղեցին ևս պարտավոր է այդ ուղղությամբ եռանդուն գործունեություն ծավալել: Փաստորեն, մերժվում էր ոչ միայն սոցիալիզմը, այլ նաև` լիբերալ կապիտալիզմը: Անհնար է չնկատել կաթոլիկ եկեղեցու սոցիալական ուսմունքի վրա գերմանական սոցիալական օրենքների ազդեցությունը։((Столетие христианского социального учения: от Льва XIII до Иоанна-Павла II /профессор Патрик де Лобье))
«Rerum Novarum»-ի ազդեցությունը կարելի է չափել կաթոլիկական և քրիստոնեական արհմիությունների ազդեցության աստիճանով. 30-ականներին եվրոպական երկրներում նրանք սոցիալիստների համեմատությամբ մեկ քառորդից պակաս չէին, ավելին էին Նիդեռլանդներում, երկու երրորդ՝ Լեհաստանում և այլն: 19-րդ դարի համար դա նշանակալի հաջողություն էր դիտվում: Հաջորդ պապերը փորձեցին ամրապնդել այդ հաջողությունը: Պիոս 9-րդը 1931 թ.-ին հրատարակեց «Quadragesimo anno» («Քառասուներորդ տարի») էնցիկլը, որտեղ ասվում է, որ Ռերում Նովարումն ստեղծեց իսկական կաթոլիկական սոցիալական գիտություն: Կրկին հաստատվում է մասնավոր սեփականության անձեռնմխելիությունը: Նշվում է, որ կաթոլիկ եկեղեցու սոցիալական ուսմունքից երկու շեղում կա՝ «անհատապաշտությունը» և «կոլեկտիվիզմը»՝ լիբերալիզմը և սոցիալիզմը: Այսպիսով, հստակորեն նշվում է երրորդ սկզբունքը՝ սահմանափակ մասնավոր սեփականության սկզբունքը. «…մոռանալով կամ պարզապես անտեսելով տնտեսության հանրային և բարոյական բնույթը` այդ ուղղությունը գտնում է, որ պետության պարտականությունը տնտեսության հանդեպ մեկն է` թողնել վերջինիս ինքնակարգավորվել: …Հարստության և իշխանության միավորմանը հետևում են հետևյալ երևույթները:
Առաջին հերթին, պայքար է գնում տնտեսական դիկտատուրայի համար, որին հետևում է ձգտումը քաղաքական իշխանությանը` տնտեսության վրա բավարար ազդեցություն ձեռք բերելու համար: Ի վերջո, պայքարն ստանում է միջազգային բնույթ, երբեմն վերածվելով պատերազմների: …Ազատ մրցակցությունը դառնում է ինքնակործանման պատճառ: Ազատ շուկային սկսում է փոխարինել տնտեսական կամայականությունը, նյութական շահամոլությունը վերածվում է իշխանամոլության»((Qadragessimo Anno// Папские послания Льва XIII, Пия XI и Пия XII о положении трудящихся. Рим. 1942. С. 75-82./ Сомин Н.В. Католическая социальная доктрина: спуск в преисподнюю:)) ։
Չկա կապիտալիզմի արատների ավելի դիպուկ ձևակերպում, որն այնքան համահունչ է ներկայիս հայաստանյան կապիտալիզմին:
Բայց կարծել, թե պապը պաշտպանում է քրիստոնեական սոցիալիզմը, ճիշտ չի լինի։ Այդ գաղափարը միանշանակորեն մերժվում է` իբրև հակասական. սոցիալիզմը ձգտում է նյութական բարեկեցության, իսկ քրիստոնեությունը՝ հոգևոր վերափոխման: Այլընտրանքը կորպորատիվ կարգն է. «Լիակատար բուժման հասնել, հավանաբար, կարելի է միայն այն դեպքում, երբ հակամարտող դասակարգերը փոխարինվեն լավ կազմակերպված մարմիններով՝ կորպորացիաներով, որոնք մարդկանց միավորում են ոչ թե աշխատանքի շուկայում նրանց ունեցած դիրքով, այլ հասարակական այս կամ այլ ոլորտին պատկանելությամբ»((նույն տեղում, c. 74)) ։
Ֆաշիզմը ևս կորպորատիվ կարգ է, բայց Պիոս 9-րդն աներկբա մերժում էր ֆաշիզմը նրա հակաքրիստոնեական՝ հեթանոսական էության համար: Սակայն հետագայում կաթոլիկ եկեղեցին ստիպված էր հրաժարվել ֆաշիզմի կողմից վարկաբեկված «կորպորատիվություն» տերմինից, իսկ հետո՝ նաև այդ գաղափարից:
Կաթոլիկ եկեղեցու սոցիալական ուսմունքը հետպատերազմական տարիներին շարունակում է զարգանալ և լրացվել: 1961-ին հրատարակված «Mater at Magistra» էնցիկլը ողջունում է «սոցիալականացումը»` տարբերելով այն սոցիալիզմից, «Pacem in terris»-ը («Խաղաղությունն աշխարհում», 1963 թ.) ողջունում է մարդու իրավունքների կոնցեպցիան։ «Populorum progressio» (1967 թ.) էնցիկլը խոսում է աշխարհաքաղաքական մասշտաբով արդարության նշանակության մասին և դատապարտում է գաղութատիրությունը, նշում սահմանափակ տնտեսական պլանավորման առավելությունները, իսկ «Octogesima adveniens» (1971 թ.) էնցիկլը դրական է արտահայտվում ոչ մարքսիստական սոցիալիզմի մասին: Սակայն, սկսած 1968 թ.-ից, կաթոլիկ եկեղեցին հանդիպում է լուրջ խնդիրների: Կաթոլիկների մի մասը հիասթափվում է եկեղեցու սոցիալական ուսմունքից և նույնիսկ` եկեղեցուց: Հատկապես Արևմուտքում կրճատվում է կրոնական պրակտիկան, և կարևոր են դառնում ընտանեկան և սեռական բարոյականության հարցերը:
Եթե կաթոլիկ եկեղեցու սոցիալական ուսմունքը պաշտոնապես սկզբնավորվել է իմպերիալիզմի դարաշրջանում, ապա նոր հարյուրամյակը եկեղեցին դիմավորեց գլոբալացման, կոմունիստական համակարգի փլուզման (որի մեջ իր ներդրումն ուներ նաև կաթոլիկ եկեղեցին) և նեոլիբերալ կապիտալիզմի հաղթանակի պայմաններում: Այս փաստն արտացոլված է Հովհաննես-Պողոս 2-րդ պապի Ռարում Նովարումի հարյուրամյակի առիթով հրատարակած «Centessimus annus» էնցիկլում. «Եթե մարդը սեփական ոչինչ չունի և չի կարող ապրուստի միջոց հայթայթել` նախաձեռնություն դրսևորելով, հետևաբար դառնում է կախյալ սոցիալական մեքենայից և նրանցից, ովքեր այն կառավարում են: Այս դեպքում նրա համար դժվար է պահպանել իր անձնական արժանապատվությունը և արդյունքում չի կառուցվի իրապես մարդկային հասարակություն»((Centessimus Annus – Centessimus Annus // 100 лет христианского социального учения. -М.: Дом Марии. 1991. – с.25-64. c. 34.)) ։
Հովհաննես-Պողոս 2-րդը ավելի վճռական, քան նախորդները, պաշտպանում է մասնավոր սեփականության և «ազատ շուկայի գաղափարները», որոնք, անշուշտ, պետք է լրացվեն քրիստոնեական բարոյական սկզբունքներով: 1999 թ.-ին Մեքսիկայում նա ասաց. «Քանզի գլոբալացումը ղեկավարվում է միայն շուկայի օրենքներով` ի շահ ամենազորեղների, դրա հետևանքները կարող են միայն բացասական լինել: Այդպիսին են, օրինակ, տնտեսության ընկալումը` իբրև բացարձակ արժեքի, գործազրկությունը… հարուստների և աղքատների միջև առկա խզումը, անարդար մրցակցությունը, որն աղքատ երկրներին ավելի մեծ ստորացվածության մեջ է դնում»((http://beon.ru/news-politics-society/44-036-on-videl-terzaemyi-mir-read.shtml)) ։
Հռոմի ներկայիս պապ Ֆրանչեսկոն կրկին կարևորեց սոցիալական խնդիրը եկեղեցու համար: Իր Evangelii Gaudium առաքելական շրջաբերականում, պապ Ֆրացիսկը հայտարարեց, որ պատրաստվում է եկեղեցին ի սպաս դնել նրանց, ովքեր կարիքի և դժբախտության մեջ են: Նա գրում է. «Նրանք շատ բան կարող են սովորեցնել մեզ: Եվ ոչ միայն այնպատճառով որ կիսում են մեր հավատը, այլ այն պատճառով, որ իրենց կարիքի մեջ նրանք ըմբռնում են Քրիստոսի տառապանքները:… Մենք կոչված ենք նրանց մեջ գտնել Քրիստոսին, դառնալ նրանց խնդրանքների ձայնը, նաև ընկեր դառնալ, լսել նրանց, խոսել նրանց հետ, ընդունել այն անիմանալի իմաստությունը, որը Տերը ցանկանում է կիսել մեր հետ նրանց միջոցով»((Епископ церкви с грязными ногами/lenta.ru/articles/2013/11/27/popefrancis/))։
Ըստ Ֆրանչեսկո պապի ամենակարևոր քրիստոնեական ճշմարտություններից է կարեկցանքը. «Ես գերադասում եմ Եկեղեցին սպիների մեջ, տառապող և կեղտի մեջ, որովհետև նա փողոցներ է դուրս դուրս եկել: Եկեղեցին առողջ չէ, որովհետև իրեն մեկուսացրել է և կառչում է սեփական անվտանգությունից»: Պապը հատկապես ուշադրություն է դարձնում իմիգրանտների խնդիրներին, որոնք, ըստ նրա, հասարակության առաջնահերթ կարեկցանքի առարկան պետք է լինեն:
Ֆրանչեսկո պապը համարում է, որ Եկեղեցին կորցրել է կարեկցանքը դժբախտների և չքավորների նկատմամբ, որովհետև բյուրոկրատացել է։ Դրա վկայությունը է, ըստ նրա, իշխանության կենտրոնացումը կաթոլիկ եկեղեցում, մասնավորապես Հռոմի պապ ձեռքերում: Պապի քաղաքականության ամենակարևոր կետերից է ապակենտրոնացումը, և ոչ միայն ադմինիստրատիվ։ Եկեղեցու առանձին բաժանմունքները իրավունք կստանան մեկնաբանելու հավատի որոշ դրույթներ: Նկատեմ, որ գերկենտրոնացումը հատուկ է նաև Հայ առաքելական եկեղեցուն, որը հանգեցրել է բազմաթիվ կոնֆլիկտների տեղական համայնքների հետ:
Ժամանակակից տնտեսական համակարգը, որտեղ իշխում է անհավասարությունը և անտարբերությունը, Ֆրանցիսկը իր առաքելական Evangelii Gaudium շրջաբերականի 84 էջանոց ուղերձում անվանեց «նոր բռնապետությունը»: Ըստ նրա «սպանիչ անհավասարությունը» կապված է այն գաղափարախոսության հետ, որը պաշտպանում է շուկայի իշխանությունը և ֆինանսական սպեկուլյացիաների իրավունքը, սահմանափակում պետության իրավունքը պաշտպանելու ընդհանուր շահը, վերահսկելու կապիտալի գործունեությունը․ «Այդպես ծնվում է նոր բռնապետությունը, անտեսանելի, հաճախ վիրտուալ, որը միակողմանիորեն և համառորեն պարտադրում է իր օրենքները և կանոնները: Այդպիսի համակարգում, որը հակված է ոչնչացնել այն ամենը, ինչ խանգարում է շահույթի աճին, ոչնչացնել այն ամենը ինչ փխրուն է, անպաշտպան է աստվածացվող շուկայի առաջ, ինչպես օրինակ` շրջակա միջավայրը»։
Ֆրանչեսկո պապը համարում է, որ «Առկա իրադրության պատճառներից մեկն էլ մեր վերաբերմունքն է փողի նկատմամբ: Մենք հանգիստ ընդունում ենք փողի իշխանությունը մեր վրա և մեր հասարակության վրա: …Ոսկե հորթի հին պաշտանմունքը վերադարձել է իր նոր կերպարանքով, փողի և անմարդկային տնտեսության կռապաշտության տեսքով, որին չի հերիքում իսկական մարդկային նպատակները»:
Կաթոլիկ եկեղեցու սոցիալական ուսմունքն ունի նաև երկրորդ բաղադրիչը՝ մարգարեականը, որը չի կարելի անտեսել:
«Sollicitudo rei socialis» (1988) էնցիկլում ասվում է. «Եկեղեցին գիտի, որ ոչ մի անցողիկ երևույթ չի համեմատվի Աստծո Արքայության հետ: Յուրաքանչյուր երևույթ միայն արտացոլում և, հայտնի իմաստով, կանխատեսում է Աստծո Փառքը, որին մենք սպասում ենք պատմության ավարտին, երբ Տերը կվերադառնա: Բայց այդ սպասումը ոչ մի կերպ չի արդարացնում մարդու` անձնական, հասարակական, պետական և միջազգային կյանքում կոնկրետ իրադրության նկատմամբ անտարբերության դրսևորումը, քանզի դրանք են կանխորոշում մեր սպասումները»((Столетие христианского социального учения: от Льва XIII до Иоанна-Павла II /профессор Патрик де Лобье))։
Աստվածաբան Պատրիկ դե Լոբիեն կաթոլիկական սոցիալական դոկտրինի իմաստը, Աստծո Արքայությունը մի պահ Երկրի վրա իրագործված լինելը կապում է վերջին ժամանակներում հավատացյալներին հայտնված մի շարք տեսիլքների հետ: Պատրիկ դե Լոբիեն ժնևի համալսարանի պրոֆեսոր է, Հովհաննես-Պողոս Երկրորդ պապի` կաթոլիկ եկեղեցու, նոր սոցիալական դոկտրինի մշակողներից մեկը:
Նա, օրինակ, հղում է անում Մարգարիտա Մարիա Ալյակոկի տեսիլքին, որը պատմում է. «Ինձ թվում է` Նա ցանկանում է ճոխությամբ և շքեղությամբ ոտք դնել իշխանների և թագավորների տուն և այնտեղ պատիվներ ստանալ: Նրան հաճելի կլինի աշխարհի ուժեղներին գահընկեց և նվաստացած տեսնել իր առաջ»: Կամ` Մարի Սևրեի(1872-1966) տեսիլքին. Հիսուսը նրան ասում է. «…Հետո կլինի հրաշափառ նորացում` նման տիեզերական հրաշալի համերգին, և ամեն մի հոգի կկատարի այն նոտան, որ նրան կսովորեցնի լույսի և սիրո Ոգին, որ նրան կսովորեցնի Աստվածային վերափոխությունների Ոգին: Այսպես կնախապատրաստվի այդ շլացուցիչ խաղաղության շրջանը, երբ բոլորը երկրի վրա կփառաբանեն Ինձ: Ես, Արարիչս, Ես կամենում եմ, ժամանակների լրումից առաջ, Ես կամենում եմ վայելել, ինչպես կայծակը իմ հրաշալի, իմ փայլատակող արարչությունը»:
Լոբիեն կարծում է, որ Երկրորդ Գալստյան դեպքերը կկրկնեն Չարչարաց շաբաթվա իրադարձությունները. սկզբում Ծաղկազարդը, Հիսուսի հաղթությունը, հետո նրա անարգումը և կրկին հաղթությունը: Նա պնդում է, որ մինչև հակաքրիստոսը, մարդկությանը վիճակված է տեսնել Տիրոջ Մուտքը Երուսաղեմ, որով կնշանավորվի «սիրո քաղաքակրթության» գալուստը: «Պատմության այդ Օվսաննան պետք է նախապատրաստի վերջին օրերի առաքյալներին, ինչպես մի ժամանակ առաջին առաքյալներին: …Այդ պատմական Օվսաննան մենք անվանում ենք սիրո քաղաքակրթություն»: Նա համոզված է, որ «Եկեղեցու փառքի տեսանելի և ժամանակավոր դրսևորումը պատմական շրջանակներում կապված է ընտրյալ ժողովրդի հետ հաշտության հետ», այսինքն՝ Իսրայելի: «Սիրո քաղաքակրթությունը հնարավոր կդառնա քրիստոնյաների միության, եկեղեցու և սինագոգի հաշտեցման շնորհիվ, երբ ավետարանը կքարոզվի բոլոր ժողովուրդներին: Քրիստոնյաները և հրեաները դուրս կգան Երուսաղեմից, որպեսզի հանդիպեն Նրան և վերադառնան Նրա հետ»:
Աստվածային հրամանները կատարողները յոթ հրեշտակային պաշտոններն են, որը կարելի է համեմատել պետական նախարարությունների հետ: Հենց այստեղ է աստվածաբանական դժվարության արմատը: Ի՞նչ են անելու այդ Աստվածային նախարարությունները Արդար Դատաստանից հետո. Ավետարանը և Հայտնությունն ասում են. այդ նախարարությունները վերանալու են Արդար Դատաստանից հետո: Ինչպես գրում է միջնադարյան մի աստվածաբան` «Քանզի Աստված ամեն ինչի արարիչն է, Նա նաև նրա ավարտն է: Նա բոլոր էակների ալֆան և օմեգան է: Հետևաբար, ամեն մի կառավարում կվերանա, կլուծարվեն բոլոր հրեշտակային նախարարությունները, քանզի նրանք կոչված էին մարդկանց տանելու Ավարտը, և այդ Ավարտից հետո նրանք պետք է վերանան» (Ջորջիո Ագաբմեն. Արվեսը, անգործունեություն, քաղաքականություն): Ավարտը նշանակում է Աստվածային գործունեության ավարտ, անգործունեություն:
Աստվածաբանները պնդում են, որ դրանով Աստծո զորությունը և իշխանությունը չի վերանում, այլ փոխակերպվում է Փառքի՝ Gloria: Հրեշտակներն Արդար դատաստանից հետո զբաղված են Աստծո Փառքը երգելով:
Հուդայական ավանդույթին նույնպես ծանոթ է անգործունեությունը: Փիլոն Ալեքսանդրացին գրում է. «Լիարժեքորեն միայն Աստծուն է հատուկ անգործունեությունը` anapausi: Շաբաթը, որ նշանակում է անգործունեություն, պատկանում է Աստծուն»: Ավգուստինի «Երկու քաղաք»-ն ավարտվում է հավերժական Շաբաթի պատկերով` sabatus non habens vesperam: Ըստ նրա, Աստծո հանգիստն անմատչելի է ցանկացած բանականության համար: Մենք անգործ կլինենք այդ Հավերժական Շաբաթ օրը, և փրկվածները Դրախտում կունենան հանգիստ՝ անգործունեություն, «անընդհատ զմայլանք, սեր և նորից սեր, կփառաբանենք, և այն վերջ չի ունենա (քանզի վերջն արդեն վերջացել է` ծ. հ.): Դա կլինի վերջում, որն արդեն վերջ չի ունենա»։
Այսպիսով, փառքը Աստծո իշխանության ալֆան և օմեգան է, ինչպես ամեն մի երկրային իշխանության: Հիշեցնեմ, որ փառքի մյուս անունն է` շաբաթ կամ անգործունեություն:
Փառքը դատարկ գահն է: Հայտնի է, որ Կալիգուլան հրամայեց Սենատում դնել դատարկ գահ, որին սենատորները պետք է խոնարհվեին: Սա աշխարհիկ փառքի օրինակ է:
Դատարկ գահի խորհրդանիշն իր զարգացման բարձրակետին է հասնում քրիստոնեական ժամանակաշրջանում: Այն զարդարում է բազմաթիվ բյուզանդական և կաթոլիկական տաճարների խճանկարները և որմնանկարները առաջին դարերից սկսած: Դատարկ գահը խորհրդանշում է Աստծո Փառքը: Ինչպես գրում է Ջ. Ագամբենը` «Այս դեպքում գահը ոչ թե իշխանության խորհրդանիշն է, այլ` Փառքի: Փառքը նախորդում է աշխարհի ստեղծմանը և վերապրում է նրա վերջը: և գահը դատարկ է մնում ոչ միայն այն պատճառով, որ Փառքը, համընկնելով աստվածային էության հետ, չի կարող նրան հավասարվել, այլև այն, որ այդ էությունը խորքում անգործունեություն է: Վերին իշխանության կերպարը մնում է դատարկ»։
Ժ. դե Լոբիեի տեսակետը կարելի է ամփոփել այսպես. «Քրիստոնեական սոցիալական ուսմունքը, հատկապես վերջին հարյուրամյակի, կարևորագույն էնցիկլերի սոցիալական դոկտրինան, միանգամայն այլ բան է, քան ուտոպիան: Խոսքը գնում է մի գործիքի մասին, որն աշխատում է մարդկության գերբնական ավարտի համար: Նրա ռացիոնալ կողմը վերաբերում է մարդկայինին` որպես այդպիսին, իսկ նրա մարգարեական պլանը գերազանցում է զուտ մարդկային հնարավորությունները»((Осанна в Истории. Патрик де Лобье))։
